İş Kolu Tespitinde İşyeri ve İşletme

1- Davakonusu olayda uyuşmazlık, iş kolu tespitine ilişkindir. Davacı sendika,Bakanlığın Resmi Gazetede yayınlanan işkolu tespit kararının iptaliniistemektedir. Davacıya göre, ilgili şirket ve bağlı işyerlerinde yapılanişlerin niteliği itibariyle İşkolları Tüzüğü'nün 17 sıra numaralı “Ticaret,Büro, Eğitim ve Güzel Sanatlar” işkoluna girdiği kabul edilmemelidir. Zira sözkonusu işyerinde yapılan işler, nitelikleri gereği İşkolları Tüzüğünün 23 sıranumaralı “Haberleşme” işkoluna girmektedir. O nedenle bakanlığın bu yönde kararvermesi gerektiğini ileri sürmüştür.

2-  Davalı şirkete göre ise bakanlığın tespitidoğrudur. Zira şirket, rehberlik ve müşteri hizmeti işletmeciliği işiniyapmaktadır. Bu hizmetler haberleşme hizmetleri dışında kalmaktadır ve haberleşmeişi dışında faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlara çağrı merkezi hizmetiverilmektedir. Yine şirkete göre, bu hizmetlerin Türk Telekom A. Ş., THY, RTÜK,Ulaştırma Bakanlığı, E-Devlet, Sebit, İDO, TT Net A.Ş. gibi farklı faaliyetalanları olan kurum ve kuruluşlara verilmektedir ve dolayısıyla işyerinin TürkTelekom A.Ş. bünyesinde olması ve iş görülürken bu şirkete ait araç vegereçlerinin kullanılmasının çağrı merkezinin haberleşme işkoluna girdiğinigöstermeyecektir.

3-Yerel Mahkeme ilgili şirketin, “Haberleşme” işkoluna girmesi gerektiğine kararvermiştir. Mahkemeye göre, söz konusu şirketin Ankara’daki işyeri operatörlüçağrı merkezidir.  Şirket tarafındanyürütülen iş, ancak ve ancak telefon ve internet hattı aracılığı ile yapılabilmektedir.Telefon ve internet hizmeti olmaksızın işin yapılmasının mümkün değildir vedavalı şirket tarafından yapılan operatörlü çağrı işi, telefon ve internethizmetinden bağımsız değil, hizmetin bir uzantısıdır. Asıl işten ayrı vebağımsız bir yapıya sahip olmadığı gibi aksine asıl işin devamı niteliğindedir.Bu sebeplerle ilgili şirketin “Haberleşme” işkoluna girdiğinin tespitine kararvermiştir.

4- Çalışmave Sosyal Güvenlik Bakanlığı, söz konusu şirketin faaliyet alanının “Ticaret,Büro, Eğitim ve Güzel Sanatlar” işkolunda yer aldığına karar vermiş ve tespitibu yönde yapmıştır. Bakanlık tarafından yapılan incelemede, şirketin merkezişyerinin dışında, iki ayrı adreste faaliyet gösteren işyerlerinin bulunduğu,sermayesinin % 99,960'ının …A.Ş.'ye ait olduğu, şirkete Telekomünikasyon Kurumutarafından verilen Telekomünikasyon Ruhsatında, hizmet türünün rehberlikhizmeti işletmeciliği olduğunun belirtildiği saptanmıştır.

5-  Uyuşmazlık konusu olan iş kollarının kapsamıtüzükle belirlenmiştir. Buna göre, Ticaret, Büro, Eğitim ve Güzel Sanatlarişkoluna giren işler: Her türlü mali kuruluşlar, ticaret borsaları, ticaret vesanayi odaları, birlikleri, kooperatifler, kredi esham ve tahvil borsaları, hertürlü büro ve benzeri kuruluşlar ile dernekler, noterler, işçi ve işverenkuruluşları, her türlü sınai, tarımsal, kimyasal ve hayvansal maddelerin veürünlerin alımı ve satımı, eğitim kurumları, sahne, perde ve benzeri gösterisanatları, müzik, resim, heykel, dekorasyon, edebiyat ve benzeri güzelsanatlarla ilgili işlerdir. Haberleşme işkoluna giren işler ise: Haberleşme,posta, telefon, telgraf, telsiz, radyo, televizyon işleri ve hizmetleri ve buhizmetler için kamu idaresince kurulan her türlü yapım, bakım ve onarımişleridir.

6-Özel daire tüm bu tartışmalar sonrasında ilgili şirketin “Ticaret Büro EğitimGüzel Sanatlar” işkoluna girdiğini tespit etmiştir.

7-Esasen çağrı merkezleri, başta telekomünikasyon ve bankacılık olmak üzereotomotivden teknik desteğe, sigortacılıktan perakende satışa kadar hemen herişkolundaki teşebbüse hizmet veren bağımsız şirketlerdir. Çağrı merkezleriiletişim teknolojilerine bağlı olarak ortaya çıkmış ve özellikle yeni iletişimve bilişim teknolojilerinin ortaya çıkışı ile birlikte bağımsız olarakörgütlenebilir hale gelmişlerdir. Çağrı merkezlerinde yapılan iş, asıl olarakherhangi bir konudaki enformasyon ilemüşteri arasında, iletişim ve bilişimteknolojileri aracılığı ile iletişim kurmak olarak özetlenebilir. Buradailetişim derken kişiler arası iletişim dışında, özellikle günümüzde son dereceönemli hale gelmiş olan uzaktan bir takım teknolojik araçların vasıta kılındığıiletişim biçimleri ile sayısal teknolojiler sayesinde mümkün hale gelen, insanile enformasyon arasındaki iletişimin kastedildiği vurgulanmak zorundadır.

Bu tür çağrı merkezleri incelendiğinde genelde, enformasyon ilemüşteri arasındaki iletişimi sağlama işinin doğrudan teknolojik araçlarkullanılarak yapılabileceği görülmektedir. Ancak piyasa koşulları içinde, müşterilerkarşılarında kayıt edilmiş bir ses yerine, insan sesi duymayı tercih ettiklerinden,teknolojik cihazlara kaydedilmiş ve telefonun belli tuşlarına basılarakmüşterinin ulaşabileceği enformasyonun bir insan tarafından sunulması yolunagidildiği görülmektedir. Dolayısıyla, çağrı merkezleri tarafından sunulanhizmetlerin insanlar tarafından veriliyor olması, hizmet konforuna yöneliktirve bu sayede mekanik sesin müşteri memnuniyetini azaltmasının engellenmesiamaçlanmaktadır. Bu durum, çağrı merkezi çalışanlarının işinin, bir çeşityönlendiricilik ya da iletişime aracılık etmek olduğunu göstermektedir.

Sözü edilen yaklaşımdan hareket edildiğinde, çağrı merkezlerinde yapılanişin ne olduğunun saptanabilmesi, iletişimin kazandığı yeni anlam dikkatealınmalıdır. Gerçekten de iletişim günümüzde, yeni iletişim ve bilişimteknolojilerinin açığa çıkışı ile birlikte, hem insanlar arasındaki, hem deinsan ile enformasyon arasındaki karşılıklı etkileşim anlamına gelmektedir.Dolayısıyla çağrı merkezlerinde yapılan iş bu anlamıyla herhangi bir konudakienformasyon ile müşteri arasında, iletişim ve bilişim teknolojileri aracılığıile iletişim kurmak olarak tanımlanabilir. O sebeple bu müşteriler doğrudançağrı merkezinin müşterisi değil, çağrı merkezi ile iş yapan başka şirketlerinmüşterisidir. Bu anlamıyla çağrı merkezinin müşteriye yönlendirdiğienformasyon, çağrı merkezine ait bir enformasyon değil, çağrı merkezinin asılmüşterisi olan şirketlerin ürettiği ve onlara dair bir enformasyondur. Busebeple söz konusu faaliyet alanının “Haberleşme”işkolunda değerlendirilmesinin daha isabetli olacağı kanısındayız.

8-Yüksek mahkeme kararında yer alan değerlendirmelerden bir diğeri, işkolutespitlerinde dikkate alınacak birime ilişkindir. Özel daireye göre,

“…işkolutespitinde birim olarak işyeri dikkate alınarak ve müstakilen işyerinde yapılanişe göre belirlenecek olması, somut olayda haberleşme işkolu kapsamında sayılan‘…haberleşme, posta, telefon, telgraf,telsiz, radyo, televizyon işleri ve hizmetleri ve bu hizmetler için kamu idaresincekurulan her türlü yapım, bakım ve onarım…’ işlerinin, işyerindeyapıldığının tespit edilememesi, …AŞ. ile X...AŞ. arasında imzalanan ÇağrıMerkezi İşletim Şözleşmesi’ne göre, danışmanlık, rehberlik ve çağrı merkeziişinin yapılıyor olması, çağrı merkezi hizmetinin telekomünikasyon hizmetidışında kalan ve bu sektöre özgü olmayan bir hizmet türü olması gibi hususlardikkate alındığında… Şirkete ait belirtilen işyerinde yapılan işlerin… ‘Ticaret Büro Eğitim Güzel Sanatlar’ işkoluna girdiğinin tespiti… gerekmiştir.”

Dairebu kararına gerekçe olarak bir başka içtihadında yer verdiği şu gerekçeyedayanmıştır; “… İşkolu tespit davalarındaher işverenin işyerinin bağımsız işyeri olarak kabul edilip o işyerinde yapılanişlerin niteliği itibarıyla işkolu tespiti gerekir… İşkolu tespitinde işletmebünyesindeki işyerleri de ayrı ayrı dikkate alınır. Çünkü işkolu tespitindebirim olarak “işyeri “ esas alınır. İşyeri organizasyonu içerisinde asıl işingerçekleşmesini sağlayan diğer işler ise yardımcı işlerdir. İşletme iş kolutespiti için de asıl iş ve yardımcı iş kavramına yer verilemez…” (Yarg.9HD.26.4.2011, 15435/1231).

9-Yargıtayın işkolu tespitinde işyerini dikkate alan bu uygulaması, SendikalarKanununda yer alan düzenlemeye dayandırılmaktadır. Buna göre, bir işyerinin girdiği işkolunun tespitiÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yapılır (2821/1). Aynı düzenleme 6356sayılı yeni yasada da yer almaktadır (STİSK.5).

Yüksek mahkemenin yasadan hareketle oluşturduğu bu uygulama,birden fazla işyerinden oluşan işletmelerde çeşitli sorunlara yol açmaktadır. Pazarlanacaknihai ürüne çeşitli aşamalardan geçilerek ulaşılan işletmelerde, üretim sürecifarklı işyerlerine dağıtılabilmektedir. Bu şekilde oluşturulan entegre yapıdaher işyeri, nihai ürüne ulaşılmasını sağlayacak üretimin bir kısmını icraetmektedir. Söz konusu yapı içinde görev yapan işyerlerinin faaliyetalanlarının birbirinden farklı olması halinde ise, toplu iş hukuku açısındanönemli bir problemle karşılaşılmaktadır. Böyle bir halde birbirinden farklıişkollarına giren işyerleri, entegre bir yapı içinde olsalar da, farklısendikaların yetki alanına girecek ve farklı toplu iş sözleşmeleri imzalamakdurumunda kalacaklardır. Oysa bu durum, sendika hakkının temelinde yer alan,işçilere bir araya gelerek işveren karşında pazarlık gücü kazandırma gerçeğinezarar verecektir. Her birinde 100’er işçi olan beş işyerinden oluşan 500işçilik bir işletmede, işyerlerini farklı işkollarına görerek onları daha küçükgruplar halinde pazarlık masasına oturtmak, sendikalaşmanın genel hedefineuygun düşmez. İşyerlerindeki yasa dışı ya da muvazaalı alt işverenliklemücadelede de aynı anlayış yatmaktadır (İK.2/7,8). İşveren karşısında 500işçinin pazarlık gücünün 100 işçiye oranla fazla olacağına şüphe olmasagerekir. O sebeple, nihai ürüne ulaşmayı hedefleyen entegre tesislere sahipişletmelerde, her işyerini farklı işkollarına girebilecek nitelikte görmekyerine, işkolunu işletmenin esas faaliyet konusuna bakarak belirleyerek tümişçileri bu kapsama dahil etmek daha isabetli bir yaklaşım olacak gibidurmaktadır.

10-  Yüksek mahkemenin sözü edilen uygulaması,içtihatlarda tam bir istikrar kazanabilmiş değildir. Özel dairenin, iş kolutespitlerinde işyerinden ziyade işletmeye baktığı kararlar da yer almaktadır.Bu kararlardan birinde yer verilen değerlendirmeler şunlardır (Yarg.9HD. 24.1.2012, 441/1602);

“..İşkolu tespitinde birim olarak işyerinin alınacağı normatif düzenlemelerintartışmasız bir sonucudur. 4857 Sayılı Yasanın 2.maddesinin gerekçesinde işyeri tanımı teknik bir amaca, diğer bir deyişle mal ve hizmet üretimine yönelikve değişik unsurlardan meydana gelen bir birim olduğu belirtilmiştir. İşyerininsınırlarının saptanmasında “işyerine bağlı yerler” ile “eklentiler” ve“araçların” bir birim kapsamında oldukları belirtildikten sonra özellikle birişyerinin mal ve hizmet üretimi için ayrı bir alanı da kullanması halindebunların tek işyerimi yoksa bir birinden bağımsız işyerleri mi sayılacağıkonusunda “amaçta birlik”, aynı teknik amaca bağlı olarak üretimde bulunma,nitelik yönünden bağlılık ile “yönetimde birlik”, aynı yönetim altındaörgütlenmiş olma koşullarının aranacağı düzenlenmiştir. Öte yandan teknolojikve ekonomik gelişmeler bir işyeri çerçevesinde mal ve hizmet üretimi, pazarlamave müşterilere sunulması yönünden çok yönlü bir yapısal değişikliğigerektirmesi nedeniyle bir işyerinin amacının gerçekleşmesinde işleringörülmesi işyerinin kurulu bulunduğu “yerin” dışına taşmış, özellikle “işverenkurulan iş organizasyonu” içerisinde işyeri niteliğinde olmayan irtibatbürolarına veya yurt genelinde veya ilin içinde işlerin yürütüldüğüörgütlenmeye kadar genişletmek gereksinimi duyulmuştur. Bu bağlamda 2.maddede“iş yeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan işorganizasyonu kapsamında bir bütündür” hükmü getirilmiştir ( Bu konuda ayrıntılı bilgi için Bkz.Esener,Turhan: İş Hukuku Bası 3 Ankara 1978 sh 83-84; Ekonomi, Münir: İş Hukuku, Ferdiİş Hukuku C 1, İstanbul 1987 sh 59; Çelik, Nuri: İş Hukuku Dersleri Bası 21,İstanbul 2008 sh 56-57; Narmanlıoğlu, Ünal: İş Hukuku II Ferdi İş İlişkileriBası 3 İzmir 1998 sh 121; Süzek Sarper; İş Hukuku Bası 4 Ankara 2008 sh173-178; Mollamahmutoğlu Hamdi İş Hukuku Bası 3 Ankara 2008 sh 191-201; tümgenişliği ve ayrıntılarıyla Yenisey/Doğan, Kübra: İş Hukukunda İşyeri veİşletme, Yayınlanmış Doçentlik Tezi, İstanbul 2007 sh 23-37 ).

İşyerininözelliğini veren temel öğe teknik amaçtır. Mal ve hizmetin kazanç amacıylayahut başka bir amaçla üretilmesi arasında bir fark bulunmamaktadır. Başka biranlatımla hizmet üretimi veya mal üretimi tek başına teknik bir amaç olabilir.Sonuç olarak işyeri teknik bir amacı gerçekleştiren temelde örgütsel birbirlikteliktir. İşyeri sürelikli bir organizasyon içerisinde örgütlenmeyigerektirir. Organizasyon özünde maddi ve maddi olmayan öğelerin yanında emeğinvarlığını da içinde barındırır. Aynı işverene ait iki üretim birimi aynı teknikamacı elde etmek için örğütlenmişse yahut bu yerlerde aynı teknik amacın farklıüretim amaçları gerçekleşiyorsa amaçta birlik sağlanmıştır.

Farklıüretim birimlerinin tek bir işyeri sayılması için aynı arazi sınırları içindebulunmaları gerekmemektedir. Fakat birimler arasındaki uzaklık işlerin tekelden yürütümünü engelleyecek boyutta olmamalı çünkü farklı birimler arasındaamaçta birlik bulunsa dahi yönetimde birliğin sağlanmasının zorluğutartışmasızdır. Toplu İş Hukuku anlamında işyerinin işçilerin dayanışmadankaynaklanan ortak menfatleri oluşmasına olanak sağlayan ve faliyetlerinisürdürebileceği bir sürekliliğe sahip ve işverene de asıl işin girdiği işkolunda sendikal muhatap yaratacak bir birim olması gerekmektedir. Alman veFransız Hukukunda işyerinin neresi olduğu ve sınırlarının belirlenmesi sosyaltarafların özerkliğine terk edilmiştir. Oysa hukukumuzda işyeri mutlak ve tartışmasızolarak kabul edilmektedir. İşyeri kavramı fonksiyonel bir kavramdır ( Doğan, Yenisey,sh. 443,447 ). İşletme isegenel olarak iktisadi bir amacın gerçekleşmesi için aynı işverene ait birdenfazla işyerinin örgütlenmesi ile oluşmuş bir ünite olarak tanımlanmaktadır.İşyerini işletmeden ayıran temel ölçütlerden biri izlenen amaçtır. İşletmemutlaka ekonomik bir amaç gütmesi gerekmez. İşyeri işletmenin genel olarakbağımsız bir bölümü olarak düşünülmesi gerekir. Ticaret Hukukundaki işletmedenfarklı bir amaç gütmektedir. Çünkü ticari işletmelerde işçi çalıştırmazorunluluğu bulunmamaktadır.

İşyerive işletme ayrımında organizasyon kavramıyla bir ayrıştırmaya gitmek de mümkündeğildir. Çünkü işletmenin de işyerinin de aynı organizasyon içerisinde örgütlenmesimümkündür. Ancak işletmenin işyerine göre büyüklüğü aynı şekildeorganizasyondaki büyüklüğünü gerektireceği kaçınılmazdır. Öte yandan işvereninötesinde işletmenin profosyonel bir yönetim kadrosu oluşturacağı da gerçektir.Temel sorun 4857 Sayılı Yasadaki işyeri kavramının genişliğinin Toplu İşHukukuna yansımamasıdır. İşletme ve işyeri ayrımının bu bağlamda sorunçıkarması kaçınılmazdır.

Özetleyecekolursak işyerindeki faaliyet hangi teknik amacı taşıyorsa asıl iş odur. İşyeriorganizasyonu içerisinde asıl işin gerçekleşmesini sağlayan diğer işler iseyardımcı işlerdir. Mal ve hizmetler için yatırım araçları ve işçi sayısı bukonuda ölçüt olabilir. Ancak bir işyerinde başka bir işverene ait ayrı birişkolunda faaliyet var ise ayrı iş kolundan söz edilebilir…”

11-Son içtihatta yer verilen değerlendirmelerden de anlaşılacağı üzere, işkolutespitlerinde kullanılan yasal birim işyeriolsa da, çağdaş çalışma ve üretim yöntemleri bu yapıya yeni anlamlar kazandırmaihtiyacı yaratmıştır. Öğretide de belirtilen işyerinin bir organizasyon olarakkabulü, bu alanda yaşanan sorunların çözümüne katkı sağlayacaktır. Özellikle,2821 sayılı eski Sendikalar Kanunun 60/2 hükmü ve 6356 sayılı yeni Sendikalarve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 4/2 düzenlemelerinde yer verilen asıl iş-yardımcı iş ayrımının, entegreüretim yapan işletmelerde bir bütün olarak değerlendirilmesi sorunlarınçözümünü kolaylaştıracaktır. Yüksek mahkemenin 10.başlıkta yer verdiğimizkararı bunu açıkça göstermektedir. Bu yaklaşımın yanında, işkolu tespitlerinde dikkatealınacak birimin belirlenmesinde, işçi gruplarının parçalanmasına yol açacakyorumlamalar yerine, onları bir araya getirecek bakış açısının tercihi,sendikalaşma ve toplu pazarlık gibi Anayasal hakların kullanımından hasılolması gereken sonuçlara ciddi katkı sağlayacaktır.